डा. कृष्णमोहन अधिकारी

पित्तथैली मानव शरीरको महत्वपूर्ण अंग हो जसको आकार नासपाती जस्तो हुन्छ । यो कलेजोको ठीक तल, पेटको दाहिने भागमा हुन्छ र लगभग २ सय एमएल पित्त थाम्न सक्ने क्षमतको हुन्छ । पित्तथैलीमा लाग्ने विभिन्न रोगमध्ये पित्तथैलीको क्यान्सर विशेष रूपमा चिन्ताजनक र खतरनाक मानिन्छ ।

पित्तथैलीको क्यान्सर अरु अंगहरूको क्यान्सरको तुलनामा बढी जटिल र खतरनाक हुन्छ । यसको कारण भनेको यसको प्रारम्भिक अवस्था त्यति स्पष्ट नहुनु र उपचार प्रक्रिया अत्यन्त कठिन हुनु हो ।

हाम्रो जस्तो देशमा क्यान्सरको पहिचान ढिलो हुने हुँदा प्रायः बिरामीलाई उपचारको लागि समयमै अस्पताल पुर्याउन सकिँदैन । यदि समयमै उपचार नगर्ने हो भने, पित्तथैलीको क्यान्सर भएका बिरामीको आयु औसतमा ६ महिनादेखि १ वर्षको बीचमा मात्र हुने गर्दछ ।

उपचार भए पनि, यो क्यान्सरको बिरामीको ५ वर्षभन्दा बढी जीवनको सम्भावना ५ प्रतिशत भन्दा कम हुन्छ । त्यसैले समयमै ग्यास्ट्रो सर्जनसंग सम्पर्क गरी उपचार सेवा लिन आवश्यक हुन्छ ।

पित्तथैलीको क्यान्सर विश्वभरका विभिन्न मुलुकमा देखिन्छ । यद्यपि यसको घटना दर केही देशहरूमा बढी र केहीमा कम देखिन्छ । विशेषगरी, पश्चिमी मुलुकहरूमा यो रोग देखिन्न, जबकि अमेरिकासहितका एसियाली क्षेत्रका मानिसहरूमा यो रोग बढी देखिन्छ ।

पित्तथैलीको क्यान्सरको लक्षण र उपचार

पित्तथैलीको क्यान्सरका लक्षण प्रारम्भिक अवस्थामा प्रायः स्पष्ट हुँदैनन् । जब लक्षण देखिन थाल्छ, त्यतिबेला क्यान्सर पहले नै फैलिसकेको वा गम्भीर अवस्थामा पुगिसकेको हुन्छ ।

सामान्यतया, पित्तथैलीको क्यान्सरको लक्षणहरू अन्य सामान्य रोगका लक्षणसँग मिल्दाजुल्दो हुन्छ । यसमा पेट दुख्नु, वाकवाकी लाग्नु, बान्ता गर्नु, कमलपित्त (पित्तको अनुहारमा वा शरीरमा पहेँलो रंगको (आँसु) देखिनु, पेटमा गाँठो वा डल्लो देखिनु, खानमा इच्छाहीनता, दुब्लिने जस्ता लक्षणहरू समावेश छन् ।

यी लक्षणहरू मात्रै देखिएमा क्यान्सर भएको पक्का भन्न सकिँदैन, त्यसैले यदि यी लक्षणहरू देखा पर्न थाल्छ भने तुरुन्तै चिकित्सकसँग परामर्श गर्नु आवश्यक छ ।

पित्तथैलीको क्यान्सरको उपचार कसरी गरिन्छ ?

पित्तथैलीको क्यान्सरको उपचारमा शल्यक्रिया (सर्जरी) प्रमुख विकल्प हो । क्यान्सरको अवस्था र फैलावट थाहा पाउनका लागि चिकित्सकले सिटीस्क्यान र एमआरआई जस्ता परीक्षणहरू गर्नेछन् । यसका अतिरिक्त, अल्ट्रासाउन्ड (यूएसजी) वा सिटीस्क्यानद्वारा ट्युमरको स्थान पत्ता लगाई कोषिकाको परीक्षण पनि गर्न सकिन्छ जसबाट क्यान्सर भएको पुष्टि गर्न सकिन्छ ।

यदि क्यान्सर फैलिसकेको छ र शल्यक्रिया सम्भव छैन भने, बिरामीको दुखाइलाई कम गर्न र पित्तको स्रावलाई नियन्त्रण गर्न पाइपको माध्यमबाट आन्द्रामा निस्काशनको प्रक्रिया गर्न सकिन्छ । यद्यपी, केही बिरामीलाई किमोथेरापी (केमोस्नान) र रेडियोथेरापी (विकिरण उपचार) आवश्यक पर्न सक्छ ।

पित्तथैलीको क्यान्सरको रोकथामका उपायहरू

पित्तथैलीको क्यान्सरका लागि कुनै एक मात्र कारण जिम्मेवार छैन, र त्यसैले यसको रोकथामको लागि कुनै एउटै विधि मात्र काम गर्दैन । तथापि, निम्न उपायहरू अपनाएर यसका जोखिमलाई घटाउन सकिन्छ ।

पित्तथैलीमा ढुंगा भएको भए अप्रेसन गराउनेः पित्तथैलीमा ढुंगा (ग्याल्स्टोन) रहेका व्यक्तिहरूलाई समयमै अप्रेसन गराउनु पर्छ ।

टाइफोइडको पूर्ण उपचारः टाइफोइड जस्ता संक्रमणहरूलाई पूर्ण रूपमा उपचार गर्नु महत्त्वपूर्ण छ ।

मोटोपन कम गर्नुः स्वस्थ तौल कायम राख्नु र अनावश्यक मोटोपनबाट बच्नु पित्तथैलीको क्यान्सरको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्दछ ।

त्यसैगरी, समय समयमा चिकित्सकको परामर्श र नियमित स्वास्थ्य जाँचको माध्यमबाट पनि पित्तथैलीको क्यान्सरको जोखिमलाई कम गर्न सकिन्छ ।

(डा. कृष्णमोहन अधिकारी कन्सल्टेन्ट ग्यास्ट्रो हेपाटोविलेरी तथा ल्याप्रोस्कोपिक (दुरविन तथा लेजर)  सर्जन हुन । पेटको रोग सम्बन्धी उपचारको विज्ञ रहेका उनी भेरी अस्पताल नेपालगञ्ज र कान्ति आरोग्य अस्पताल नेपालगञ्जमा उपलब्ध छन् ।)